ТЕК ТЕРМИНКОМ МҮШЕЛЕРІ ҒАНА ДАУЫС БЕРЕ АЛАДЫ! Республикалық терминология комиссиясының (қоғамдық-гуманитарлық бағыт) 2025 жылғы 5-отырысында бекітілетін терминдері
| № | САЛАСЫ | ТЕРМИН САНЫ | РЕТТІК САНЫ |
| 1 | Археология | 54 | 1-54 |
| 2 | Ұлттық қауіпсіздік комитеті ұсынған терминдер | 59 | 55-113 |
| 3 | ҚР Ұлттық экономика министрлігі ұсынған терминдер | 21 | 114-134 |
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг | |
|---|---|---|---|---|
| 1. | атипичный скребок | атипті қырғыш, қалыпсыз қырғыш, қалыптан тыс қырғыш | атипичный скребокатипті қырғыш, қалыпсыз қырғыш, қалыптан тыс қырғышДефинициясы1. Атипті қырғыш, қалыпсыз қырғыш, қалыптан тыс қырғыш – әдеттегі қырғыштардан өзгеше, кез келген түріне ұқсамайтын археологиялық нысан. Шеткі жартастың сынығындай 52+22 мм өлшемді құрал. 2. Этимологиясы: атипті (гр. а+typos) - "жоққа шығару, терістеу" + "бейне, үлгі". 3. Өзбек: atipik qirg'ich 4. Түрік: atipik kazıyıcı 5. Ағылшын: an atypical scraper 6. Неміс: atypischer Schaber 7. Бекітілген нұсқасы: атиптік тергеу жағдайы (2016), қырғыш (2021) 8. Қолдану саласы: Тарих, Іс жүргізу және мұрағат ісі 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 9 қаңтардағы № 4 бұйрығы. ... атиптік гемолитикалық-уремиялық синдром ... Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрінің 2023 жылғы 26 желтоқсандағы № 163 бұйрығы... Беттерді тазалау үшін металл шпательдерді, қырғыштарды, щеткаларды қолдану ... 10. Ұсыныстар: "атипті" термині медицина саласында жиі қолданыста. Заңнамалық құжатта да аталған салада қолданысын көрсетіп тұр. Дефинициясына қарай отырып, "қалыпсыз қырғыш" терминін бекіту ұсынылады. Мамандардың пікірі керек. | +4 |
| 2. | бифас с дисковидной пяткой | диск тәрізді шүйделі бифас, табаны диск тәрізді бифас, дөңгелек табанды бифас | бифас с дисковидной пяткойдиск тәрізді шүйделі бифас, табаны диск тәрізді бифас, дөңгелек табанды бифасДефинициясы1. Диск тәрізді шүйделі бифас, табаны диск тәрізді бифас, дөңгелек табанды бифас – төменгі палеолит дәуіріндегі археологиялық ескерткіш (ашель). Бұл – Үндістанда, Құддап орнында табылған ұзындығы 4,5 см құрал. 2. Этимологиясы: диск (гр. δίσκος (дискос) – «дөңгелек табақ»; бифас (фр. biface) – "екі жақты". 3. Өзбек: disk shaklidagi tovonli bifas? 4. Түрік: disk şeklindeki topuk ile çift yüz 5. Ағылшын: biface with a disc-shaped heel 6. Неміс: bifas mit Scheibenfuß 7. Бекітілген нұсқасы: иілгіш диск (2023), желек тәрізді жатыс (2024) 8. Қолдану саласы: Тарих, Іс жүргізу және мұрағат ісі 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 24 мамырдағы № 302 қаулысы. ... жинақтаушы бөлшектер (металл дөңгелекті дискілер, серіппелер) ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2022 жылғы 18 мамырдағы № 355 бұйрығы. ... омыртқааралық дискілердің ауруларын ... 10. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "диск" термині кездескенмен, оның ұсынылып отырған терминге еш қатысы жоқ. Мамандардың пікірі қажет. Дегенмен де "дөңгелек табанды бифас" дефиницияға жақын келеді. | +4 |
| 3. | борт (раскопа) | жиек, борт (2018) | борт (раскопа)жиек, борт (2018)Дефинициясы1. Борт (қазба) – стратиграфия (қабатты шөгінді және вулканогендік жыныстардың салыстырмалы геологиялық жасын анықтау, тау жыныстарының қалыңдығын бөлшектеу және т.б. туралы геология бөлімі) мен зерттелетін аумақтың шекараларын бекіту үшін қолданылатын қазба жиегіндегі тік қабырға. 2. Этимологиясы: борт (франц. bord)-"шет, шеті". 3. Өзбек: bort (qazish) 4. Түрік: yan (kazma) 5. Ағылшын: board (excavation) 6. Неміс: bord (Ausgrabung) 7. Бекітілген нұсқасы: жиек, борт (2018) 8. Қолдану саласы: Тарих, Іс жүргізу және мұрағат ісі 9. Заңнамадағы қолданысы: Солтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің 2017 жылғы 4 шілдеде № 269 қаулысы. ... жол жиектеріндегі, иірімді учаскелердегі кептіргіш ... Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 8 желтоқсандағы № 198-VІ ҚРЗ. ... Әуе кемелерінің бортында ... 10. Ұсыныстар: дефиницияны қарай отырып, "жиек" терминін бекіту ұсынылады. | +4 |
| 4. | бровка | жал, жарқабақ (1998) | бровкажал, жарқабақ (1998)Дефинициясы1. Жал, жарқабақ – археологиялық ескерткіштің стратиграфиясын жақсырақ бақылау үшін қалдырылған квадраттар немесе үлкен қазба учаскелері арасындағы таза жер жолағы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: chekka? 4. Түрік: kenar? 5. Ағылшын: edge? 6. Неміс: Rand? 7. Бекітілген нұсқасы: жарқабақ (1998), атжарыс жолжиегі (2022), қайраң қабақшасы (2024) 8. Қолдану саласы: Тарих, Геология, геодезия және география, Іс жүргізу және мұрағат ісі 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің Құрылыс және тұрғын үй коммуналдық шаруашылық істері комитеті төрағасының 2018 жылғы 20 сәуірдегі № 88-нқ бұйрығы. ... құлама жарқабақтың тұрақсыз үйінділері ... 10. Ұсыныстар: дефинициясын басшылыққа алсақ, археологиялық ескерткіштің стратиграфиясын жақсырақ бақылау үшін топырақты жал қылып үйген. Олай болса, осы сала бойынша "жал" (археология) деп бекіту ұсынылады. Мамандардың пікірі артық болмайды. | +6 |
| 5. | вотивный топор | ғұрыптық балта | вотивный топорғұрыптық балтаДефинициясы1. Ғұрыптық балта – құрбандық заты, әртүрлі дәуірлерде жерлеу құралдарының маңызды бөлігі болған нағыз балтаның кішірейтілген көшірмесі. Ол ақыретте қайтыс болған адамды нақты тұрмыстық заттармен, мылтықтармен немесе қарулармен алмастыруға арналған. Мысалы, Адыгея Республикасының Ұлттық мұражайында скифтік аң стилінде жасалған ғұрыптық балта бар. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: votiv bolta 4. Түрік: adak baltası 5. Ағылшын: the votive axe 6. Неміс: votiv-axt 7. Бекітілген нұсқасы: ғұрыптық-мифтік сын (2021), балта (2021) 8. Қолдану саласы: Тарих, Іс жүргізу және мұрағат ісі 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 20 қыркүйектегі № 469 бұйрығы. ... ғұрыптық-тұрмыстық әндері мен заманауи ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2023 жылғы 1 шiлдедегi № 357 бұйрығы. ... ағаш ұстасының балтасы, көлденең ара ... 10. Ұсыныстар: сараптама қорытындысы "ғұрыптық балта" терминін бекітуді ұсынылады. | +4 |
| 6. | втульчатый наконечник стрелы | ұңғылы жебе ұшы, жебенің ұңғылы ұшы | втульчатый наконечник стрелыұңғылы жебе ұшы, жебенің ұңғылы ұшыДефинициясы1. Ұңғылы жебе ұшы, жебенің ұңғылы ұшы – жебенің ағаш білігіне саптамаға арналған түбінде қуыс ұңғысы бар ұш түрі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: vtulkali o'q uchi 4. Түрік: darbeli ok ucu 5. Ағылшын: tubular arrowhead 6. Неміс: Pfeilspitze mit Buchse 7. Бекітілген нұсқасы: жебелі кран (2016), иілу ұшы (2017) 8. Қолдану саласы: Тарих, Іс жүргізу және мұрағат ісі 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің м.а. 2022 жылғы 30 қарашадағы № 919 бұйрығы. ... жебенің ұшы – жебе денесінің бас ... Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2015 жылғы 19 мамырдағы № 55 шешімі. ... Ұңғылық шығырлар ... 10. Ұсыныстар: дефинициясын қарастыра келе, "ұңғылы жебе ұшы" терминін бекіту ұсынылады. | +4 |
| 7. | выветренный слой | морылған қабат | выветренный слойморылған қабатДефинициясы1. Морылған қабат – жел, жаңбыр, күн, аяз және т.б. сияқты табиғи факторлардың ұзақ уақыт әсеріне ұшыраған топырақтың жоғары қабаты. Бұл қабатта көбінесе артефактілер болады, бірақ оларды жылжытуға, жоюға немесе кейінгі шөгінділермен араластыруға болады, бұл олардың кездесуі мен анықтауды қиындатады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: ajinlangan qatlam? 4. Түрік: aşınmış tabaka / hava etkili tabaka 5. Ағылшын: weathered layer 6. Неміс: verwitterte Schicht 7. Бекітілген нұсқасы: мәдени қабат (2019) 8. Қолдану саласы: Тарих, Геология, геодезия және география 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 28 желтоқсандағы № 35-VІ ҚРЗ. ... Бұзылған гликоль ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Автомобиль жолдары комитеті Төрағасының 2018 жылғы 21 желтоқсандағы № 121 бұйрығы. ... тоқтататын қабаттарды салу үшін әзірленді ... 10. Ұсыныстар: сараптама қорытындысы сәулет және құрылыс саласында қолданыстағы (морылған битум) терминді ескере отырып, "морылған қабат" терминін бекітуді ұсынады. | +6 |
| 8. | галечная индустрия | малта тас индустриясы, малта тас өнеркәсібі | галечная индустриямалта тас индустриясы, малта тас өнеркәсібіДефинициясы1. Малта тас индустриясы – ерте палеолит дәуіріне тән тас өнеркәсібінің ежелгі түрлерінің бірін білдіретін археологиялық термин (Олдувай дәуірі). Ол малтатастарды құрал-саймандар жасау үшін дайындама ретінде пайдалануға негізделген. 2. Этимологиясы: индустрия (лат. industrial) - "еңбекқорлық, ынталану, ықыластылық". 3. Өзбек: tosh sanoati 4. Түрік: çakıl endüstrisi 5. Ағылшын: pebble industry 6. Неміс: kies-Industrie 7. Бекітілген нұсқасы: мәдениет индустриясы (2018) 8. Қолдану саласы: Тарих 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2017 жылғы 22 желтоқсандағы № 890 бұйрығы. ... Қиыршықтасқа, малтатасқа, құмға жасанды және табиғи кеуекті ... Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2023 жылғы 28 сәуірдегі № 306 бұйрығы. ... экономикалық немесе индустриялық аймақтың басқарушы ... 10. Ұсыныстар: археология термині ретінде заңнамалық құжатта кездеспеді. Дефинициясын негізге ала отырып, "малта тас өнеркәсібі" терминін бекіту ұсынылады. | +2 |
| 9. | городище | қалашық, көне қала, ескі қала орны, көне қалашық | городищеқалашық, көне қала, ескі қала орны, көне қалашықДефинициясы1. Қалашық, көне қала, ескі қала орны – бұрын болған бекіністі қоныс немесе аумақ. Ол әдетте қорғанысқа қызмет ететін дуалдармен, топырақ жалдарымен қоршалған. Қалашықтар қалалармен, құлыптармен, қасиетті орындармен немесе феодалдық үйлермен байланысты болуы мүмкін. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: shaharcha 4. Түрік: kalıntı 5. Ағылшын: hillfort 6. Неміс: Fundplatz 7. Бекітілген нұсқасы: қалашық (тарих) (1971), танк атыс қалашығы (2021) 8. Қолдану саласы: Тарих, Мәдениет және өнер 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 25 тамыз N 1103. ... көне қала Отырарды сақтау ... Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 26 желтоқсандағы № 288-VІ ҚРЗ. ... тұрақтар, қалашықтар, көне кесендердің, қоныстардың, бекіністердің ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 10 мамырдағы № 76 Жарлығы. ... мәдени игілік болып табылатын сирек қолжазбалардың, көне кітаптардың ... Қазақстан Республикасы Президентiнiң 1995 жылғы 21 желтоқсандағы N 2708 заң күші бар Жарлығы. ... күзет үй-жайларын, әскери қалашықтар салып ... 10. Ұсыныстар: аудармаларды, бекітілген терминдерді, заңнамалық құжаттардағы қолданысты қарастыра келе, "городище - көне қала" немесе "городище - көне қалашық" терминін бекіту ұсынылады. | +4 |
| 10. | грабительский лаз | тонаушылар ізі, тонау тесігі, тонауға қазылған тесік, қазылған жасырын жол, тонаушылық қазба | грабительский лазтонаушылар ізі, тонау тесігі, тонауға қазылған тесік, қазылған жасырын жол, тонаушылық қазбаДефинициясы1. Тонаушылар ізі, тонау тесігі, тонауға қазылған тесік, қазылған жасырын жол – бағалы заттарды алып қою үшін жерлеу орнына, қорғанға немесе өзге де археологиялық құрылысқа заңсыз ену мақсатында қазылған рұқсатсыз қазба. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: yirtqich qazishmalar 4. Түрік: yağmacı tüneli / izinsiz kazı girişi 5. Ағылшын: looter’s tunnel / illegal excavation hole 6. Неміс: Raubgräbertunnel / illegales Grabungsloch 7. Бекітілген нұсқасы: тонаушы (2016) 8. Қолдану саласы: Тарих, Мәдениет және өнер 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V ҚРЗ. ... ұлттық мүлiктi жою немесе тонау ... Ақтөбе облысы әкімдігінің 2024 жылғы 19 наурыздағы № 66 қаулысы. ... диаметрі 4 метр болатын тонау шұңқыры ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 30 қыркүйектегі № 1009 қаулысы. ... Шайқас даласында өлгендер мен жараланғандардың заттарын ұрлау (тонау) ... 10. Ұсыныстар: ұсынушы тарап бірнеше термин нұсқаларын берген. Ал заңнамалық құжатта "тонау шұңқыры" деген термин қолданылған. Термин дефинициясын зерделей келе, "тонаушылық қазба" деп бекіту ұсынылады. Мамандардың талқылап, пікір айтуы артық болмайды. | +2 |
| 11. | грот | үңгір | гротүңгірДефинициясы1. Үңгір – табиғи немесе жасанды түрде пайда болған шағын үңгір, қуыс, көбіне жартастың ішінде орналасқан. Үңгірді адамдар пана ретінде қолданған, ежелгі мәдени қабаттар табылған. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: g'or 4. Түрік: mağara 5. Ағылшын: cave 6. Неміс: Höhle 7. Бекітілген нұсқасы: үңгір туризмі (2019), үңгірлі гемангиома (2017) 8. Қолдану саласы: Тарих, Геология, геодезия және география, Мәдениет және өнер 9. Заңнамадағы қолданысы: Жамбыл облысы әкімдігінің 2020 жылғы 1 шілдедегі № 148 қаулысы. ... Ынталы үңгірі ... Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 15 наурыздағы N 349-I Заңы. ... мүмкін кен қазу орындары, табиғи үңгірлер, басқа да ғимараттар ... Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрінің 2025 жылғы 28 наурыздағы № 41 бұйрығы. ... Түркістан облысының "Ақмешіт" үңгірі ... 10. Ұсыныстар: ұсынылған терминді жан-жақты қарастыра келе, сараптама қорытындысы "үңгір" терминін бекітуді ұсынады. | -2 |
| 12. | грунтовый могильник | грунттық қорым, топырақ қорым | грунтовый могильникгрунттық қорым, топырақ қорымДефинициясы1. Топырақ қорымы – қорғанды үйінділерсіз топыраққа орналастырылған жерлеу орындарынан тұратын зират. Жерлеу әдетте қарапайым қабір шұңқырларында болған. 2. Этимологиясы: қорым (нем. Grund) – "топырақ, негіз". 3. Өзбек: er osti qabristoni 4. Түрік: toprak mezar alanı 5. Ағылшын: an underground burial ground 6. Неміс: Erdfriedhof 7. Бекітілген нұсқасы: ашық топырақ (2022) 8. Қолдану саласы: Тарих, Геология, геодезия және география, Мәдениет және өнер 9. Заңнамадағы қолданысы: Қарағанды облысының әкімдігінің 2025 жылғы 8 сәуірдегі № 21/05 қаулысы. ... Шерубай қорымы, ерте темір дәуірі ... Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 17 қаңтардағы № 165-V ҚРЗ. ... «мал қорымдарын» деген сөздер ... Ақмола облысы әкімдігінің 2020 жылғы 28 шілдедегі № А-8/377 қаулысы. ... Амангелді II қорымы ... 10. Ұсыныстар: егер қорымның бірнеше түрі бар болса, онда "топырақ қорым" деп бекітуге болады. Олай болмаған жағдайда сараптама қорытындысы заңнамалық құжаттарды негізге алып, "қорым" деп қана алып бекітуді ұсынады. Мамандардың талқылауы керек. | +2 |
| 13. | дневная поверхность | күндізгі жер беті, қазіргі жер беті, ашық жер беті | дневная поверхностькүндізгі жер беті, қазіргі жер беті, ашық жер бетіДефинициясы1. Күндізгі жер беті – археологиялық жұмыстарды жүргізу кезінде бекітілген жер бетінің қазіргі (немесе қазба басталғанға дейінгі соңғы) көкжиегі. Археологиялық нысандар мен стратиграфиялық қабаттардың пайда болу тереңдігін өлшеу үшін бастапқы нүкте ретінде қолданылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: kunduzgi sirt 4. Түрік: gündüz yüzeyi 5. Ағылшын: daytime surface 6. Неміс: Tagesoberfläche 7. Бекітілген нұсқасы: алты күндік жұмыс аптасы (еңбек ж/е хал. әлеум. қорғ.) (2005), беткі; үсті; бет (2021) 8. Қолдану саласы: Тарих, Геология, геодезия және география, Сәулет және құрылыс 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 10 желтоқсандағы N 1930 Қаулысы. ... Жерасты және ашық кен жұмыстарында ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 17 ақпандағы N 172 Қаулысы. ... жер бетінде қатты күйде болатын табиғи минералдық түзілімдер ... Қазақстан Республикасының Заңы 2022 жылғы 30 маусымдағы № 130-VII ҚРЗ. ... жер пайдаланушыларға беру туралы шарт ... 10. Ұсыныстар: ұсынушы тараптан берілген нұсқалар орыс тілінде берілген "дневная поверхность" терминіне балама ретінде алынған. Дефинициясына назар аударсақ, археологиялық қазба жұмыстарындағы қазіргі жер беті жайында сөз болып тұр. Сол себепті "қазіргі жер беті" терминін бекітуге ұсынған болар едік. Мамандармен талқылау керек. | -3 |
| 14. | древняя поверхность | ежелгі жер беті | древняя поверхностьежелгі жер бетіДефинициясы1. Ежелгі жер беті – ежелгі кезеңге жататын жердің бастапқы беткі қабаты, ежелгі геологиялық кезеңдерде пайда болған жер қыртысының тұрақты континентальды бөлігін білдіретін геологиялық түсінік. Ол артефактілер орналасқан стратиграфиялық контексті анықтауда маңызды. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: yerning qadimgi yuzasi 4. Түрік: dünyanın antik yüzeyi 5. Ағылшын: ancient Earth surface 6. Неміс: die alte Oberfläche der Erde 7. Бекітілген нұсқасы: ежелгі (тар.) (1971), жер бетінің радиактивті ластануы (2022) 8. Қолдану саласы: Тарих, Геология, геодезия және география, Мәдениет және өнер 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 26 желтоқсандағы № 288-VІ ҚРЗ. ... ежелгі елді мекендердің тарихи ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2023 жылғы 22 ақпандағы № 75 бұйрығы. ... жер бетінде пайда болған, минералдық ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 29 қыркүйектегі № 762 Жарлығы. ... ежелгі ескерткіштері мен Бекет Ата мазарының ... 10. Ұсыныстар: аудармаларды, бекітілген термин тіркесінің сыңарларын қарастыра келе, "ежелгі жер беті" терминін бекіту ұсынылады. | +2 |
| 15. | дротик | дарт, найза, найзаша | дротикдарт, найза, найзашаДефинициясы1. Дарт, найза, найзаша – ұзын біліктен (көбінесе ағаштан) және көбінесе тастан немесе металдан жасалған ұштан тұратын қару түрі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: dart 4. Түрік: cirit 5. Ағылшын: dart 6. Неміс: Speer 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Қолдану саласы: Тарих 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2024 жылғы 24 маусымдағы № 583 Жарлығы. ... Саптың ұшы найза пішінінде болады ... Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 19 қыркүйектегі 237-V ҚРЗ. ... алдаспандар, найзалар, сүңгілер ... 10. Ұсыныстар: дефинициясын, заңнамадағы қолданысын қарай отырып, "найза" деп бекіткен дұрыс болар. Найзадан кішілеу, қысқалау қару түрі екен. Бірақ оны "найзаша" деп бекіту жөнінде мамандармен кеңесу керек. | +2 |
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг | |
|---|---|---|---|---|
| 1. | алламенте | алламенте | алламентеалламенте1. Алла менте (алламенте– итал. аlla mente – «ойда, жатқа ойнау, аспапсыз есту») – музыка термині. 2. Әзербайжан: alla mente 3. Қырғыз: алла менте 4. Өзбек: alla mente 5. Түрік: alla mente 6. Ағылшын: alla mente 7. Испан: alla mente 8. Неміс: Alla Mente 9. Француз: alla mente 10. Бекітілген нұсқасы:- 11. Заңнамадағықолданысы: 12. алла менте - алла менте Дефинициясы | +3 |
| 2. | инфографика | инфографика | инфографикаинфографика1. Инфографика (инфо – лат. informatio –«хабарлау», «түсіндіру», «баяндау» + граф – грек. гр. γαια – «жазбаша», γω –«жазамын») – хабарды, ақпаратты, білімді графикалық тәсілдер арқылыұсыну. 2. Әзербайжан: infoqrafiya3. Қырғыз: инфографика 4. Өзбек: infografika 5. Түрік: infographics 6. Ағылшын: infographics 7. Испан: la infografía 8. Неміс: Infografik 9. Француз: infographie 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: инфографики –инфографикалар («Елішінде және халықаралық алаңдарда ЭКСПО-2017 шеңберіндегі іс-шараларды жарияету жөніндегі 2013 - 2017 жылдарға арналған бес жылдық медиа-жоспар мен Елішінде және халықаралық алаңдарда ЭКСПО-2017 шеңберіндегі іс-шараларды жарияету жөніндегі 2013 жылға арналған жедел медиа-жоспарды бекіту туралы» Қазақстан РеспубликасыПремьер-Министрінің 2013 жылғы 5 ақпандағы № 18-ө Өкімі) 12. Сөздіктердегі аудармасы: – 13. инфографика – инфографика Дефинициясы | +11 |
| 3. | баллистика внутренняя | iшкi баллистика | баллистика внутренняяiшкi баллистика1. (грек. βάλλειν — «лақтыру») — дәрі газдарының әсерімен снарядтың қару оқпанының арнасындағы қозғалысы, сондай-ақ оқ ату кезінде оқпан арнасындағы немесе дәрі ракетасының камерасындағы орын алатын басқа да процестердің заңдылықтары туралы ғылым. Сыртқы баллистикамен бірге снаряд, оқ, мина, басқарылмайтын ракеталар, әуе бомбаларының қозғалысы туралы баллистиканы құрайды. 2. Әзербайжан: daxili ballistik 3. Қырғыз: ички баллистика 4. Өзбек: ichki balistik 5. Түрік: iç balistik 6. Ағылшын: internal ballistics 7. Испан: balística interna 8. Неміс: interne ballistik 9. Француз: balistique interne 10. Заңнамадағы қолданысы: баллистика внутренняя- iшкi баллистика 11. Бекітілген: 12. Ұсыныстар: iшкi баллистика Дефинициясы | +8 |
| 4. | гимнастика основная | негiзгi гимнастика | гимнастика основнаянегiзгi гимнастика1. (еж.-грек. γυμνός (gymnos, gymos) — «жалаңаш, тыр жалаңаш, лыпасыз») - жаттығып жүрген адамдардың дене-бітімін жалпы жан-жақты дамыту және сауықтыру, денсаулығын жақсарту, адамның барлық органдары мен жүйесін, сондай-ақ оның дене-бітімінің сапаларын (күш, жылдамдық, икемділік, ептілік және төзімділік) үйлесімді дамыту мақсатында қолданылатын дене жаттығулары мен гигиеналық құралдарының жүйесі.2. Әзербайжан: əsas gimnastika 3. Қырғыз: гимнастика негизги 4. Өзбек: asosiy gimnastika 5. Түрік: temel jimnastik 6. Ағылшын: basic gymnastics 7. Испан: gimnasia basica 8. Неміс: Grundgymnastik 9. Француз: gymnastique de base 10. Заңнамадағы қолданысы: 11. Бекітілген: 12. Ұсыныстар: негiзгi гимнастика Дефинициясы | +3 |
| 5. | аллаприма | аллаприма | аллапримааллаприма1. Алла прима (алла прима – итал.alla prima –«алғашқысәтте») – кескіндемені бір амалда маймен немесе акварельмен сурет салуды білдіреді,ал дәстүрлі түсінікте суретші бояудың әр қабатының кебуін күтуге тиіс болады. 2. Әзербайжан: alla prima 3. Қырғыз: алла прима 4. Өзбек: alla prima 5. Түрік: alla prima 6. Ағылшын: alla prima 7. Испан: alla prima 8. Неміс: AllaPrima 9. Француз: AllaPrima 10. Бекітілген нұсқасы:- 11. Заңнамадағықолданысы: - 12. алла прима – алла прима Дефинициясы | +7 |
| 6. | вебинар | вебинар | вебинарвебинар1. Вебинар (вебинар –ағылш. online «желіде», «байланыста») немесе веб-конференция (ағылш.«webinar») – веб-конференцияның бір түрі, Интернет арқылыонлайн-кездесулер өткізу немесе презентация жасау. 2. Әзербайжан: vebinar 3. Қырғыз: вебинар 4. Өзбек: webinar 5. Түрік: webinar 6. Ағылшын: webconferencing 7. Испан laconferencia en la Web 8. Неміс: Webconferencing 9. Француз: les conférences 10. Бекітілген нұсқасы: – 11. Заңнамадағы қолданысы: вебинар – вебинар («Оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелікжұмысты ұйымдастыру және жүзеге асыру қағидаларын бекіту туралы ҚазақстанРеспубликасы Білім және ғылым Министрінің 2007 жылғы 29 қарашадағы № 583бұйрығына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016жылғы 18 қаңтардағы № 40 бұйрығы) 12.Сөздіктердегі аудармасы: вебинар– вебинар(информатика) 13. вебинар– вебинар Дефинициясы | +7 |
| 7. | бандаж | белтартпа | бандажбелтартпа1. (франц. bandage - «таңғыш, бинт») - Дененің жеке бөліктерін қажетті қалыпта сақтауға арналған, мықтап киіліп тұратын таңғыш. 2. Металл белбеу, машиналардың, теміржол дөңгелектерінің төзімділігін арттыруға немесе тозуын төмендетуге арналған жиек. 2. Әзербайжан: bandaj 3. Қырғыз: бинт 4. Өзбек: bandaj 5. Түрік: bandaj 6. Ағылшын: bandage 7. Испан: vendaje 8. Неміс: Verband 9. Француз: pansement 10. Заңнамадағы қолданысы: бандаж- бандаж 11. Бекітілген: 12. Ұсыныстар: белтартпа Дефинициясы | +3 |
| 8. | гимнастика спортивная | спорттық гимнастика | гимнастика спортивнаяспорттық гимнастика1. (еж.-грек. γυμνός (gymnos, gymos) — «жалаңаш, тыр жалаңаш, лыпасыз» + ағыл. sport, desport ескі француз тілінің қысқарған түрі — «ойын», «сауық») – спорттың олимпиадалық түрі, оған еркін жаттығулар, гимнастикалық жабдықтармен жасалатын жаттығулар, сондай-ақ қолды тіреп секірулер қамтылған. Әйелдердің көп сатылы жарыс бағдарламасына мыналар қамтылған: еркін жаттығулар, биіктігі әртүрлі қоссырық, ағаштарда жасалатын жаттығулар және қолды тіреп секіру. Еркектердің көп сатылы жарыс бағдарламасына мыналар қамтылған: еркін жаттығулар, қолды тіреп секіру, сондай-ақ мынадай жабдықтармен жасалатын жаттығулар: дөңгелек, керме және параллель қоссырық. 2. Әзербайжан: gimnastika idmanı 3. Қырғыз: гимнастика 4. Өзбек: gimnastika sporti 5. Түрік: jimnastik sporları 6. Ағылшын: gymnastics sports 7. Испан: gimnasia deportiva 8. Неміс: Gymnastiksport 9. Француз: sports de gymnastique 10. Заңнамадағы қолданысы: гимнастика спортивная-Спорттық гимнастика 11. Бекітілген: 12. Ұсыныстар: спорттық гимнастика Дефинициясы | +7 |
| 9. | аллапульчинелла | аллапульчинелла | аллапульчинеллааллапульчинелла1. Алла пульчинелла (аллапульчинелла– итал. аlla pulcinella – «карикатуралық, дәлкелтіре») – музыка термині. 2. Әзербайжан: alla pulcinella 3. Қырғыз: алла пульчинелла 4. Өзбек: allapulcinella 5. Түрік: alla pulcinella 6. Ағылшын: alla pulcinella 7. Испан: alla pulcinella 8. Неміс: Alla Pulcinella 9. Француз: pulcinella 10. Бекітілген нұсқасы:- 11. Заңнамадағықолданысы: - 12. алла пульчинелла – алла пульчинелла Дефинициясы | +7 |
| 10. | прокрутка (слайда) | айналдыру | прокрутка (слайда)айналдыру1. Айналдыру (ағыл. скроллинг) –экранның немесе терезенің шектерінің ішіндегі құжат мәтінін көру үшін көрінісқұрылғысында тік немесе көлденең бағытта сурет қозғалысы. 2. Әзербайжан: gedin 3. Қырғыз: айнолдыруу 4. Өзбек: o'tish 5. Түрік: kaydırma 6. Ағылшын: scrolling 7. Испан: desplazamiento 8. Неміс: Scrollen 9. Француз: rouleau 10. Бекітілген нұсқасы: – 11. Заңнамадағы қолданысы: монтаж системы обратной прокрутки наклонной камеры – қиғаш камераның кері айналдыру жүйесін монтаждау (Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы13 ақпандағы № 103 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде2018 жылғы 6 наурызда № 16517 болып тіркелді) 12. Сөздіктердегі аудармасы: прокрутка– айналдыру; бегунок прокрутки – айналдыру жүгіртпесі;горизонтальная прокрутка – көлденең айналдыру; ползунок прокрутки – айналдырусырғытпасы; режим прокрутки – айналдыру режімі (информатика);линейка прокрутки – айналдыру сызғышы (көлік) 13. Орыс тіліндегі «прокрутка»сөзінің заңнамадағы және салалық терминологиялық сөздіктердегі аудармасыннегізге ала отырып, қазақ тіліне «айналдыру» сөзімен аударудықолдаймыз. Дефинициясы | +3 |
| 11. | банджи джампинг | банджи джампинг | банджи джампингбанджи джампинг1. (ағыл. bungee-jumping < bungee – «авияцияда қолданылатын эластикалық жарақ + jumping – «секіру») — аттракцион, Ресейде көбіне «тарзанка» деп аталады, десе де орыстың тарзанымен ортақ белгілері жоқ. Бұл аттракционда қатысушыларды ұзын резеңке арқанға байлап, төмен қарай секіртеді. 2. Әзербайжан: Bungee atlama 3. Қырғыз: Серпилгич аркан менен секирүү 4. Өзбек: bungee o'tish 5. Түрік: bungee jumping 6. Ағылшын: bungee jumping 7. Испан: salto en bungee 8. Неміс: Bungee-Jumping 9. Француз: saut à l'élastique 10. Заңнамадағы қолданысы: 11. Бекітілген: 12. Ұсыныстар: банджи джампинг Дефинициясы | +7 |
| 12. | гимнастика утренняя | таңертеңгiлiк гимнастика | гимнастика утренняятаңертеңгiлiк гимнастика1. (еж.-грек. γυμνός (gymnos, gymos) — «жалаңаш, тыр жалаңаш, лыпасыз») – ұйқыдан оянғаннан кейін бірден жасалатын дене шынықтыру жаттығуларының кешені. Таңертеңгілік гимнастиканың мақсаты – организмді «сергітіп алу», бұлшық еттерді іске қосу, сергектік сезімін, күш беру, өмірлік тонусты арттыру. 2. Әзербайжан: səhər gimnastikası 3. Қырғыз: эртең менен гимнастика 4. Өзбек: ertalab gimnastika 5. Түрік: sabah jimnastiği 6. Ағылшын: morning gymnastics 7. Испан: gimnasia matutina 8. Неміс: Morgengymnastik 9. Француз: gymnastique du matin 10. Заңнамадағы қолданысы: Утренняя гимнастика-Таңертеңгі жаттығу 11. Бекітілген: 12. Ұсыныстар: Таңертеңгі жаттығу Дефинициясы | +3 |
| 13. | алластретто | алластретто | алластреттоалластретто1. Алла стретта (алластретто –итал. аlla stretta – «жылдамдата») – музыка термині. 2. Әзербайжан: аlla Stretto 3. Қырғыз: алла стретто 4. Өзбек: аlla stretto 5. Түрік: аlla stretto 6. Ағылшын: аlla stretto 7. Испан: аlla stretto 8. Неміс: Аlla Stretto 9. Француз: аlla stretto 10. Бекітілген нұсқасы:- 11. Заңнамадағықолданысы: - 12. алла стретто– алла стретто Дефинициясы | +5 |
| 14. | приставка | приставка | приставкаприставка1. Приставка (ағыл. attachment, adapter) – үстелге арналғанүш хром аяқтары бар тіркеме, абоненттік қосымша. 2. Әзербайжан: prefiks 3. Қырғыз: приставка 4. Өзбек: prefiks 5. Түрік: önek 6. Ағылшын: prefix 7. Испан: prefijo 8. Неміс: Vorsilbe 9. Француз: préfixe 10. Бекітілген нұсқасы: – 11. Заңнамадағы қолданысы: приставки – приставкалар («Қазақстан Республикасы Үкіметінің2004 жылғы 27 қазандағы № 1100 қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізутуралы» Қазақстан РеспубликасыҮкіметінің 2011 жылғы 3 маусымдағы № 622 Қаулысы); приставка – жалғама («Атаулы мемлекеттік әлеуметтік көмек алушылар болыптабылатын жеке тұлғаларды телевизиялық абоненттiк жалғамалармен қамтамасызету қағидаларын бекiту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің2016 жылғы 8 қарашадағы № 677 қаулысы) 12. Сөздіктердегі аудармасы: приставкак фотокамере – фотокамераның приставкасы; фотоприставка –фототіркеме(электроника); приставка – тақап жалғама (көлік) 13. Орыс тіліндегі «приставка»сөзінің заңнамадағы және салалық терминологиялық сөздіктердегі аудармасыннегізге ала отырып, қазақ тіліне «приставка» сөзімен аударудықолдаймыз. Дефинициясы | -2 |
| 15. | бандо | бандо | бандобандо1. — әйелдер ішкиімінің түрі. Бандо — термобалқығыш желім біркелкі етіп жағылған, қатты, мата емес негіз. Бандо — әйелдердің баскиімі немесе маңдайына тағылатын таңғыш түріндегі әшекей. Бандо — әйелдердің киіміндегі (шляпа, көйлек және т.б.) таспа түріндегі таңғыш. 2. Әзербайжан: bando 3. Қырғыз: бандо 4. Өзбек: bando 5. Түрік: saç bandı 6. Ағылшын: bando 7. Испан: bando 8. Неміс: Bando 9. Француз: bando 10. Заңнамадағы қолданысы: 11. Бекітілген: 12. Ұсыныстар: бандо Дефинициясы | +6 |
"приставка" терминінің қазақша баламасын жасау керек. Мыс , ұсыныс ретінде - "қондырма".
дұрысы - "сымсыз интернет" ( ғаламтор - всемирная паутина)
"реконструкция"
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг | |
|---|---|---|---|---|
| 1. | гармоническ ийритм | үйлесімді ырғақ | гармоническ ийритмүйлесімді ырғақДефинициясы | +1 |
| 2. | затяжные пневмонии | жеделдеу пневмониялар; созылыңқы пневмониялар;созылмалы пневмониялар | затяжные пневмониижеделдеу пневмониялар; созылыңқы пневмониялар;созылмалы пневмонияларДефинициясы | +2 |
| 3. | гармонический ряд | үйлесімді қатар | гармонический рядүйлесімді қатарДефинициясы | +2 |
| 4. | острая диарея | жедел диарея; жіті диарея; жедел іш өту; | острая диареяжедел диарея; | +1 |
| 5. | гармонический слух | үйлесімді есту | гармонический слухүйлесімді естуДефинициясы | +2 |
| 6. | неспецифический язвенный колит | бейспецификалы ойық жаралы колит; бейарнамалыойық жаралы колит | неспецифический язвенный колитбейспецификалы ойық жаралы колит; | +2 |
| 7. | гармония гласных | дауыстылар үндестігі | гармония гласныхдауыстылар үндестігіДефинициясы | +2 |
| 8. | некротический энтероколит | некроздық энтероколит; некротикалық (өлі еттелген) энтероколит | некротический энтероколитнекроздық энтероколит; | +2 |
| 9. | гармонь | гармонь, сырнай | гармоньгармонь, сырнайДефинициясы | +2 |
| 10. | Бонитирование | сапалы бағалау | Бонитированиесапалы бағалауДефинициясы | 0 |
| 11. | гарнача | гарнача | гарначагарначаДефинициясы | +2 |
| 12. | Ненотариальные сделки | нотариаттық тантыс мәмілелер, нотариаттық емес мәмілелер | Ненотариальные сделкинотариаттық тантыс мәмілелер, нотариаттық емес мәмілелерДефинициясы | 0 |
| 13. | гарни | гарни | гарнигарниДефинициясы | +2 |
| 14. | Приборизация | аспаптармен жабдықтау | Приборизацияаспаптармен жабдықтауДефинициясы | +2 |
| 15. | гарнировка | әбзелдеу (әспеттеу) | гарнировкаәбзелдеу (әспеттеу)Дефинициясы | +4 |
"Галантный стиль - сырбаздық стиль" делінген. Ал, "Галантность" сөзінің өзінің аудармасында "сырбаздық" деген мүлдем жоқ - наздылық, сыпайылық, ізеттілік, әдептілік. Онда, логика бойынша, "наздылық стиль, сыпайылық стиль, ізеттілік стиль, әдептілік Толығырақ ...стиль" - дердің бірі болуы керек қой?
"гелиопольдық тоғыздық" құдайлары деген баламасын қолдаймын
галл рухы - дұрыс
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг |
|---|---|---|---|
| 1. | шахмат | ханқамау (Ғабит Мүсірепов баламасы) | |
| 2. | Лидер | топжарған | |
| 3. | душ | сусебер | |
| 4. | линза | көзәйнек | |
| 5. | пулемет | оқсебер | |
| 6. | очки | көзілдірік | |
| 7. | коньки | сырғытпа | |
| 8. | клюшка | доптаяқ | |
| 9. | штамп | істаңба. | |
| 10. | снаряд | топ |
Пулемет сөзін "оқсебер" деп тауып айтқансыз, бірақ пулемент оқ сеппейді, оқты шашады. Меніңше болғанда ОҚШАШАР десе қисынды. Не болмаса тілімізге бейімдеп ПҮЛЕМЕТ десе дұрыс.
Шахматты ханқамау деп алған құлаққа жағымды екен. Шахмат ойынының мағынасын ашып тұрған сияқты.
штамп-істаңба мағынасын ашып тұр.
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг | |
|---|---|---|---|---|
| 1. | внутриаптечный контроль | дәріхана ішілік бақылау | внутриаптечный контрольдәріхана ішілік бақылауДефинициясы1. Дәріханаішілік бақылау – бұл дәрі-дәрмектерді дайындау, ресімдеу және сату кезінде туындайтын қателердің, дәлсіздіктердің уақытылы алдын алуға және анықтауға бағытталған іс-шаралар кешені. 2. Әзербайжан: daxili nəzarət 3. Қырғыз: дарыкана ичиндеги контроль 4. Өзбек: ichki nazorat 5. Түрік: dahili kontrol 6. Ағылшын: intra-apical control 7. Испан: control intraáptico 8. Неміс: intraaptale Kontrolle 9. Француз: contrôle intra-auriculaire 10. Бекітілген нұсқасы: контроль – бақылау (1971-1981). 11. Заңнамадағы қолданысы: дәріханаішілік бақылау 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. 1971-1981 жылдар аралығында «контроль – бақылау» деп бекітілген. Заңнамада «дәріханаішілік бақылау» деп қолданылған. Сол себептен заңнама мәтініндегі «дәріханаішілік бақылау» тіркесін ұсынамыз. | +8 |
| 2. | действующий норматив | қолданыстағы норматив | действующий нормативқолданыстағы нормативДефинициясы1. Қолданыстағы норматив (лат. norma «ереже») – заңдық күші бар, арнайы ұйымдармен бекітілген қолданыстағы нормативтер. 2. Әзербайжан: Aktiv normativ 3. Қырғыз: колдонуудагы ченем 4. Өзбек: amaldagi normativ 5. Түрік: geçerli düzenleme 6. Ағылшын: the current standard 7. Испан: normativa vigente 8. Неміс: geltende Regelung 9. Француз: norme en vigueur 10. Бекітілген нұсқасы: норматив – норматив (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыстағы норматив 12. Ұсыныстар: берілген термин бұрын арнайы бекітілмеген. Құрамындағы жеке сөз 2016 жылы «норматив – норматив» деп бекітілген. Заңнамада «қолданыстағы норматив» деген қолданысты кездестіруге болады. Берілген мағынасын, бекітілген терминді, Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «қолданыстағы норматив» деген нұсқаны қолдаймыз. | +10 |
| 3. | качество лекарственных средств | дәрілік құралдардың сапасы | качество лекарственных средствдәрілік құралдардың сапасыДефинициясы1. Дәрілік құралдардың сапасы - дәрілік заттың фармакопеялық баптың талаптарына не ол болмаған жағдайда нормативтік құжаттамаға немесе нормативтік құжатқа сәйкестігі. 2. Әзербайжан: dərmanların keyfiyyəti 3. Қырғыз: дары каражаттардын сапаты 4. Өзбек: dorilar sifati 5. Түрік: ilaçların kalitesi 6. Ағылшын: quality of medicines 7. Испан: calidad de los medicamentos 8. Неміс: Qualität der Medikamente 9. Француз: qualité des médicaments 10. Бекітілген нұсқасы: качество – сапа (2020 жылғы 17 маусым) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: качества – сапа; лекарственные средства - дәрілік заттар 12. Орыс тіліндегі «качество» сөзінің баламасы ретінде «сапа» сөзі бекітілсе, заңнамада «сапа» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственные средства» сөз тіркесінің баламасы ретінде «дәрілік заттар» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «дәрілік заттар» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «качество лекарственных средств» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «дәрілік құралдардың сапасы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
| 4. | летучая жидкость | ұшқыш сұйықтық | летучая жидкостьұшқыш сұйықтықДефинициясы1. Ұшқыш сұйықтық - майларда, липидтерде және органикалық еріткіштерде жақсы еритін ұшпа сұйықтықтар. 2. Әзербайжан: pilot maye 3. Қырғыз: пилоттук суюктук 4. Өзбек: учувчи суюқлик 5. Түрік: pilot sıvı 6. Ағылшын: volatile liquid 7. Испан: líquido volátil 8. Неміс: flüchtige Flüssigkeit 9. Француз: liquide volatil 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ. 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі летучая жидкость сөзін аударғанда тура мағынасын беріп тұрғандықтан ұшқыш сұйықтық деп пайдалануға болады деп санаймыз. | +1 |
| 5. | аффект | қызбалық, аффект | аффектқызбалық, аффектДефинициясы1. Аффект (лат. affectus – құмарлық, эмоционалды қозу) – қысқа мерзімділікпен және жоғары қарқындылықпен сипатталатын, көбінесе айқын қозғалыс көріністерімен және ішкі органдар жұмысындағы өзгерістермен бірге жүретін жарылыс сипаттағы эмоционалдық процесс. 2.Әзербайжан тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: təsir 3. Қырғыз тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: таасир этет 4. Өзбек тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: ta`sir qilish 5. Түрік тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: etkilemek 6. Ағылшын тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: affect 7. Испан тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: afectar 8. Неміс тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: beeinflussen 9. Француз тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: affecter 10. Бекітілген нұсқасы: Аталмыш нұсқасында бекітілмеген термин. 11. Заңнамадағы қолданысы: 12.Ұсыныстар: Қазақтың білдік болмысын ашатын сөз термин қатарын көбейтсе дұрыс болары анық. Аффект халықаралық термин болғандықтан сол күйінде қалдырған дұрыс деп санаймыз. Ұсынылатын нұсқа: аффект - қызбалық, аффект | +4 |
| 6. | внутривенные вливания, впрыскивания | күре тамырға құю, енгізу | внутривенные вливания, впрыскиваниякүре тамырға құю, енгізуДефинициясы1. Күре тамырға құю, енгізу – медициналық препараттарды ас қорыту жолдарынан тыс енгізу тәсілі. Процедура инені қол жетімді веноздық тамырдың саңылауына енгізу арқылы жүзеге асырылады. Әдетте, инъекция шынтақ венасына жасалады. Клиникалық қиын жағдайларда көктамыр ішіне енгізу қолдың тамырына немесе кез келген басқа қол жетімді веноздық тамырға жасалуы мүмкін. 2. Әзербайжан: intravenöz infuziya, inyeksiya 3. Қырғыз: венага сайып, чайкоо 4. Өзбек: vena ichiga infuziyalar, in`ektsiya 5. Түрік: intravenöz infüzyonlar, enjeksiyonlar 6. Ағылшын: intravenous infusions, injections 7. Испан: infusiones intravenosas, inyecciones 8. Неміс: intravenöse Infusionen, Injektionen 9. Француз: perfusions intraveineuses, injections 10. Бекітілген нұсқасы: внутривенный - венаішілік (2017 жылғы 13 желтоқсан), впрыск, обрызгивание – бүрку (2015 жылғы 11 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: көктамырға егілетін, бүрку 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. 2017 жылы «внутривенный - венаішілік», 2015 жылы «впрыск, обрызгивание – бүрку» деп бекітілген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанымен, жекелей «көктамырға егілетін, бүрку» деп қолданылған. Ұсынылып отырған «күре тамырға құю, енгізу» тіркесін қолдаймыз. | +7 |
| 7. | декапитационный крючок | декапитациялық ілмек | декапитационный крючокдекапитациялық ілмекДефинициясы1. Декапитациялық ілмек (лат. decapitare «жою») – ұрықтың мойнына салу және жатыр мойны омыртқаларын сындыру үшін ұрықты бұзатын операцияларда қолданылатын жұқа ілмек. 2. Әзербайжан: decapitation çəngəl 3. Қырғыз: декапитациялык кайырмак 4. Өзбек: dekapitatsiya kancasi 5. Түрік: dekapitasyon kancası 6. Ағылшын: decapitation hook 7. Испан: gancho de decapitación 8. Неміс: декапитационный Haken 9. Француз: crochet de décapitation 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: iлмек 12. Ұсыныстар: берілген термин бұрын арнайы да, сөз тіркесі ішінде де бекітілмеген. Заңнамада «ілмек» деген қолданысты кездестіруге болады. Сондықтан берілген терминнің білдіретін мағынасы мен Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «декапитациялық ілмек» деген нұсқаны қолдаймыз. | +8 |
| 8. | качество лекарственных форм | дәрілік түрлердің сапасы | качество лекарственных формдәрілік түрлердің сапасыДефинициясы1. Дәрілік түрлердің сапасы - дәрілік препараттың оны енгізу және қолдану тәсілдеріне сәйкес келетін және қажетті емдік әсерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін жай-күйінің нормативтік құжатқа сәйкестігі. Форма - лат. forma «пішін, көрініс, сурет». 2. Әзербайжан: dozaj formalarının keyfiyyəti 3. Қырғыз: дары формаларынын сапаты 4. Өзбек: dozalash shakllarining sifati 5. Түрік: dozaj formlarının kalitesi 6. Ағылшын: quality of dosage forms 7. Испан: calidad de las formas de dosificación 8. Неміс: Qualität der Darreichungsformen 9. Француз: qualité des formes galéniques 10. Бекітілген нұсқасы: качество – сапа (2020 жылғы 17 маусым) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: качества – сапа; лекарственные – дәрілік; форма – нысан, форма, түр 12. Орыс тіліндегі «качество» сөзінің баламасы ретінде «сапа» сөзі бекітілсе, заңнамада «сапа» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственные средства» сөз тіркесінің баламасы ретінде «дәрілік заттар» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «дәрілік заттар» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. forma «пішін, көрініс, сурет») «форма» сөзі заңнамада «нысан», «форма», «түр» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «качество лекарственных форм» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «дәрілік түрлердің сапасы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +4 |
| 9. | летучие вещества | ұшқыш заттар | летучие веществаұшқыш заттарДефинициясы1. Ұшқыш заттар - қыздырғанда құрамында көміртегі бар материалдардан (көмір, Кокс және басқалары) бөлінетін заттар. 2. Әзербайжан: uçucu maddələr 3. Қырғыз: тазалоочу каражаттар 4. Өзбек: учувчан моддалар 5. Түрік: uçucu maddeler 6. Ағылшын: volatile substances 7. Испан: materias volátiles 8. Неміс: flüchtige Bestandteile 9. Француз: substance volatile 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі летучие вещества сөзін аударғанда тура мағынасын беріп тұрғандықтан ұшқыш заттар деп пайдалануға болады деп санаймыз. | +1 |
| 10. | аффинитет лекарственный | дәрілік аффинитет | аффинитет лекарственныйдәрілік аффинитетДефинициясы1. Аффинитет – дәрілік зат пен оның әсер ету объектісі арасындағы байланыстың жақындығы мен күші. 2.Әзербайжан тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: narkotik yaxınlığı 3. Қырғыз тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: дары жакындыгы 4. Өзбек тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: dori yaqinligi 5. Түрік тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: ilaç afinitesi 6. Ағылшын тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: drug affinity 7. Испан тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: afinidad de drogas 8. Неміс тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: Drogenaffinität 9. Француз тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: affinité médicamenteuse 10. Бекітілген нұсқасы: Аталмыш нұсқасында бекітілмеген термин. 11. Заңнамадағы қолданысы: 12.Ұсыныстар: Термин аударылмай берілген, алайда жақша ішіндегі түсініктемесі жоқ. Дәрі/лік нұсқасымен тіркескен, түсініксіз термин ретінде қалған. Ұсынылатын нұсқа: аффинитет лекарственный - дәрілік аффинитет | +9 |
| 11. | внутриклеточная влага | жасушаішілік ылғал | внутриклеточная влагажасушаішілік ылғалДефинициясы1. Жасушаішілік ылғал – өсімдік қалдықтары жасушаларының ішіндегі ылғал. 2. Әзербайжан: hüceyrədaxili nəm 3. Қырғыз: ичине салынган нымдуулук 4. Өзбек: hujayra ichidagi namlik 5. Түрік: hücre içi nem 6. Ағылшын: intracellular moisture 7. Испан: humedad intracelular 8. Неміс: intrazelluläre Feuchtigkeit 9. Француз: humidité intracellulaire 10. Бекітілген нұсқасы: атмосферная влага - атмосфералық ылғал (2018 жылғы 14 желтоқсан); клетка – жасуша (1995). 11. Заңнамадағы қолданысы: ылғал 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. 2018 жылы «атмосферная влага - атмосфералық ылғал», 1995 жылы «клетка – жасуша» деп бекітілген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанымен, жекелей «ылғал» деп қолданылған. Ұсынылып отырған «жасушаішілік ылғал» тіркесін қолдаймыз. | +7 |
| 12. | декарбоксилирование | карбоксилсіздендіру | декарбоксилированиекарбоксилсіздендіруДефинициясы1. Карбоксилсіздендіру – көміртегі қос тотығын (CO2) органикалық қышқыл немесе амин қышқылдарынан бөліп алу процесі. 2. Әзербайжан: dekarboksilləşdirmə 3. Қырғыз: уулануудан уулануу 4. Өзбек: dekarboksilasyon 5. Түрік: dekarboksilasyon 6. Ағылшын: decarboxylation 7. Испан: descarboxilación 8. Неміс: Dekarboxylierung 9. Француз: décarboxylation 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: 12. Ұсыныстар: берілген термин бұрын арнайы да, сөз тіркесі ішінде де бекітілмеген. Заңнамадағы қолданысын да кездестіре алмадық. Сондықтан берілген терминнің білдіретін мағынасын негізге ала отырып, «карбоксилсіздендіру» деген нұсқаны қолдаймыз. | +10 |
| 13. | качество сырья | шикізат сапасы | качество сырьяшикізат сапасыДефинициясы1. Шикізат сапасы - технологиялық процестің жоғары деңгейін және өнімнің сапасын қамтамасыз ететін оның технологиялық, физикалық және химиялық қасиеттерінің жиынтығы. 2. Әзербайжан: xammal keyfiyyəti 3. Қырғыз: чийки заттын сапаты 4. Өзбек: xom ashyo sifati 5. Түрік: hammadde kalitesi 6. Ағылшын: quality of raw materials 7. Испан: calidad de las materias primas 8. Неміс: Qualität der Rohstoffe 9. Француз: qualité des matières premières 10. Бекітілген нұсқасы: качество – сапа (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: качества – сапа; сырье – шикізат 12. Орыс тіліндегі «качество» сөзінің баламасы ретінде «сапа» сөзі бекітілсе, заңнамада «сапа» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «сырье» сөзі заңнамада «шикізат» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «качество сырья» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «шикізат сапасы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
| 14. | летучие растворители | ұшқыш еріткіштер | летучие растворителиұшқыш еріткіштерДефинициясы1. Ұшқыш еріткіштер - бұл газ алу үшін оңай буланатын сұйықтықтар. Ингаляция кезінде газ интоксикацияны және нервтер мен мүшелерге созылмалы зақым келтіруі мүмкін. 2. Әзербайжан: ehrytkichter 3. Қырғыз: накландыкты белгилөө 4. Өзбек: ушкйш ериткиштер 5. Түрік: Bu seferki heritkister`tir 6. Ағылшын: volatile solvents 7. Испан: disolventes volátiles 8. Неміс: flüchtige Lösungsmittel 9. Француз: solvant volatil 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі летучие растворители сөзін аударғанда тура мағынасын беріп тұрғандықтан ұшқыш еріткіштер деп пайдалануға болады деп санаймыз. | +1 |
| 15. | ациклические соединения | ациклдік қосылыстар | ациклические соединенияациклдік қосылыстарДефинициясы1. Ациклдік қосылыстар – молекулаларында циклдері жоқ, барлық көміртек атомдары түзу немесе тармақталған (ашық) тізбектермен өзара байланысқан органикалық қосылыстар. 2.Әзербайжан тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: asiklik birləşmələr 3. Қырғыз тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: ациклдүү бирикмелер 4. Өзбек тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: asiklik birikmalar 5. Түрік тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: asiklik bileşikler 6. Ағылшын тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: acyclic compounds 7. Испан тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: compuestos acíclicos 8. Неміс тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: azyklische Verbindungen 9. Француз тіліндегі баламасы және білдіретін мағынасы: composés acycliques 10. Бекітілген нұсқасы: Аталмыш нұсқасында бекітілмеген термин. 11. Заңнамадағы қолданысы: 12.Ұсыныстар: Цикл/ды аудармай алғанның өзінде (цикл/кезең деген секілді аудармасы бар) А/префиксі мағынасын ашатын префикспен (мәселен, бей)алмастыру дұрыс болар еді деп санаймыз. . Ұсынылатын нұсқа: ациклические соединения - бейцикл қосылыс | +9 |
вазелинді жақпамай, филтрді сүзгі, буферді аралық, бухгалтер-есепші бухгалтерлік баланс есептік теңгерім, бухгалтерлік отчет-есептік қисап, бухгалтерлік учет-есептік санақ деп аудару қажет
өзара тәуелсіздік емес өзара тәуелділік болады
жарнама реклама емес жарна болады.
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг |
|---|---|---|---|
| 1. | Селфи | Селпі | |
| 2. | Термин | Термін | |
| 3. | Наушник | Тыңдауыр | |
| 4. | Актив | Әктіп | |
| 5. | Школа | Оқуыл | |
| 6. | Институт | Еністет,Үністет | |
| 7. | Хадис-шариф | Қадыс-шәріп | |
| 8. | График | Грәпік | |
| 9. | Компьютер | Білгісанар, Көмпітер | |
| 10. | Экран | Айпар |
школа не тұр? мектеп сөзі бар емес пе?
школа неге тұр? мектеп сөзі бар емес пе?
Мектеп сөзі көпсалалы атауларда бірдей қолданылып жүр. Оқы+уыл= оқуыл сөзі көп "мектептің" біріне сәтті балама болмақ-дұр. Айдауыл, Бақауыл, Жасауыл, Шымшуыр, тб үлгілері бар. Историческая школа- Тарихи мектеп болады, ал балалар Толығырақ ...білім алатын оқу орны ОҚУЫЛ болады.
Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі Тіл саясаты комитетінің тапсырмасы бойынша Шайсұлтан Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығы әзірледі.
Мағара – үңгір (пещера, грот)
Дереккөз: Бизақов С. Сөз нұсқалары және балама атаулар. - Алматы: «Самара-Принт» баспасы, 2008. – 512 бет.
Мағара – үңгір. Қазақ фольклорлық жырларында актив қолданыста болған лексика.
Қазақ тілінің кірме сөздер сөздігі / Құрастырғандар: Ш. Құрманбайұлы, С.Исақова, Б.Мизамхан және т.б. Алматы: «Ұлттық аударма бюросы» қоғамдық қоры, 2019. – 596 б.